ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ ԵՎ ՎԵՐԱՀՍԿՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
Ներածություն
2006թ. հունվարի 1-ից ՀՀ կենտրոնական բանկը ստանձնել է Հայաստանի ֆինանսական հատվածի կարգավորումն ու վերահսկողությունը: Միասնական վերահսկողական մարմնի ստեղծման հիմնական դրդապատճառը ֆինանսական շուկայում ընդհանուր ռիսկերի վերահսկումն էր: Աշխարհում ֆինանսական համակարգի զարգացումներին բնորոշ են բանկային, ապահովագրական և արժեթղթերով գործունեությունների մերձեցման միտումները, ըստ որի վերահսկողությունից պահանջվում է համալիր կերպով դիտարկել ֆինանսական շուկայի զարգացման միտումները, գնահատել ֆինանսական շուկայի տարբեր հատվածներին բնորոշ ռիսկերը, դրանց ազդեցությունը ընդհանուր ֆինանսական համակարգի զարգացումների վրա: ՀՀ ֆինանասական շուկայի խոշորագույն մասնակիցն է բանկային համակարգը, որին բաժին է ընկնում ֆինանսական համակարգի ակտիվների մոտ 90%-ը: 2014 թվականի հունիսի 30-ի դրությամբ ՀՀ ֆինանսական շուկայի մասնակիցներիցն են ՝
22 բանկեր, որից 21-ը` առևտրային` 497 մասնաճյուղերով, 1-ը` զարգացման (Համահայկական բանկ)
33 վարկային կազմակերպություններ` 137 մասնաճյուղերով,
9 ապահովագրական ընկերություններ և 2 ապահովագրական միջնորդներ (բրոքերներ),
ՀՀ արժեթղթերի շուկայի մասնակիցները, որոնք են՝ 8 ներդրումային ընկերություններ, ներդրումային ֆոնդերի 4 կառավարիչներ, Հայաստանի կենտրոնական դեպոզիտարիան, ՆԱՍԴԱՔ ՕԷՄԷՔՍ ԱՐՄԵՆԻԱ ԲԲԸ-ն և 21 առևտրային բանկերը,
138 գրավատներ,
203 արտարժույթի առք ու վաճառք իրականացնող փոխանակման կետեր (մասնաճյուղերը ներառված չեն),
6 դրամական փոխանցումներ իրականացնող ընկերություն,
3 վճարային գործիքներ և վճարահաշվարկային փաստաթղթերի պրոցեսինգ և քլիրինգ իրականացնող կազմակերպություն,
16 հաշվետու թողարկողներ:
30.06.2014 թվականի դրությամբ բանկային համակարգի
- ընդհանուր ակտիվները կազմում են 2 տրլն 923 մլրդ դրամ,
- ընդհանուր կապիտալը կազմում է 473 մլրդ դրամ,
- ընդհանուր պարտավորությունները կազմում են 2 տրլն 450 մլրդ դրամ:
Բանկային համակարգի ակտիվների 61.1%-ը (կամ 1 տրլն 786 մլրդ դրամը) բաժին է ընկնում տնտեսությանը տրամադրած վարկերին (վարկերի 93.9%-ը բաժին է ընկնում «ստանդարտ» դասի վարկերին): Բանկերի պարտավորությունների 61.8%-ը (կամ 1 տրլն 538 մլրդ դրամը) կազմում են ֆիզիկական և իրավաբանական (բացառությամբ ֆինանսական կազմակերպությունների) անձանցից ներգրաված միջոցները: Բանկային համակարգի կապիտալի կազմում (փաստացի լրացված) կանոնադրական հիմնադրամի մեծությունը կազմում է 282.8 մլրդ դրամ: 30.06.2014 թվականի դրությամբ բանկային համակարգը ապահովել է 18.3 մլրդ դրամ զուտ շահույթ, շահութաբերությունը ըստ ակտիվների (ROA տարեկանացված) կազմել է 1.3%, շահութաբերությունը ըստ կապիտալի (ROE տարեկանացված)` 8.0%: ՀՀ բանկային համակարգում կենտրոնացվածությունը գնահատվում է ցածր. կենտրոնացվածության Հերֆինդալ-Հիրշմանի գործակիցը ՀՀ բանկային համակարգում 30.06.2014 թվականի դրությամբ ըստ ընդհանուր ակտիվների կազմում է 0.071, ըստ ընդհանուր պարտավորությունների` 0.073, ըստ ընդհանուր կապիտալի` 0.063:
Բանկային վերահսկողությունն իրականացնում է Ֆինանսական վերահսկողութան վարչությունը, որը ՀՀ կենտրոնական բանկի առանձին ստորաբաժանում է: Բանկային համակարգի կարգավորման մեթոդաբանական և զարգացման խնդիրների հետ կապված աշխատանքների պատասխանատվությունը դրված է Ֆինանսական համակարգի կայունության և զարգացման, Ֆինանսական համակարգի կարգավորման և Իրավաբանական վարչությունների վրա, որոնք նույնպես ՀՀ ԿԲ կառուցվածքային ինքնուրույն ստորաբաժանումներ են: ԿԲ-ում ստեղծված է Լիցենզավորման և վերահսկողության հանձնաժողով, որի նպատակն է քննարկել այս բնագավառում ծագած խնդիրները և հանդես գալ համապատասխան առաջարկություններով: Լիցենզավորման և վերահսկողության հանձնաժողովի կազմում են ԿԲ նախագահը, ԿԲ նախագահի տեղակալը, Ֆինանսական վերահսկողության, Ֆինանսական համակարգի կայունության և զարգացման, Ֆինանսական համակարգի կարգավորման, Իրավաբանական վարչությունների պետերը: Բանկային վերահսկողությունն իրականացվում է տեղերում ստուգումների /on-site/ և ամենօրյա հեռակա վերահսկողության /off-site/ միջոցով: Տեղերում ստուգումները կարող են լինել ինչպես համալիր, ներառելով բանկի գործունեության բոլոր ոլորտները, այնպես էլ նպատակային` ուղղված կոնկրետ ոլորտի ստուգմանը: Տեղերում ստուգումները կազմակերպվում են պարբերաբար կազմվող տարեկան ծրագրերի հիման վրա:
30.06.2014 թվականի դրությամբ վարկային համակարգի
- ընդհանուր ակտիվները կազմում են 242 մլրդ դրամ,
- ընդհանուր պարտավորությունները կազմում են 146 մլրդ դրամ,
- ընդհանուր կապիտալը կազմում է 96 մլրդ դրամ:
30.06.2014 թվականի դրությամբ ապահովագրական համակարգի
- ընդհանուր ակտիվները կազմում են 46 մլրդ դրամ,
- ընդհանուր պարտավորությունները կազմում են 29 մլրդ դրամ,
- ընդհանուր կապիտալը կազմում է 17 մլրդ դրամ:
30.06.2014 թվականի դրությամբ ներդրումային համակարգի
- ընդհանուր ակտիվները կազմում են 29 մլրդ դրամ,
- ընդհանուր պարտավորությունները կազմում են 24 մլրդ դրամ,
- ընդհանուր կապիտալը կազմում է 5 մլրդ դրամ:
30.06.2014 թվականի դրությամբ գրավատների
- ընդհանուր ակտիվները կազմում են 11 մլրդ դրամ,
- ընդհանուր պարտավորությունները կազմում են 9 մլրդ դրամ,
- սեփական կապիտալը կազմում է 2 մլրդ դրամ:
2014 թվականի առաջին կիսամյակի ընթացքում 267 (առանց մասնաճյուղերի` 203) փոխանակման կետերում իրականացվել է` 201.2 մլն ԱՄՆ դոլարի առք և 198.6 մլն ԱՄՆ դոլարի վաճառք,
20.8 մլն Եվրոյի առք և 20.7 մլն Եվրոյի վաճառք,